ARTYKUŁ NAUKOWY
Pomoc w przerywaniu ciąży – art. 152 § 2 Kodeksu karnego na kanwie sprawy Justyny Wydrzyńskiej
Więcej
Ukryj
Data publikacji: 09-05-2024
PPM 2024;6(1):102-166
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Ten tekst jest poświęcony analizie art. 152 § 2 k.k. Kryminalizuje on pomocnictwo lub nakłanianie do aborcji, o którym mowa w art. 152 § 1 k.k. Rozważania ograniczone zostają tu do kwestii pomocnictwa. Kanwą dla rozważań jest sprawa Justyny Wydrzyńskiej skazanej (nieprawomocnie w chwili powstawania niniejszego tekstu) w I instancji przez Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie, (sygn. akt V K 18/22) z art. 152 § 2 k.k. na rozprawie z wyłączeniem jawności. Rzecz warta jest uwagi ze względu na istnienie tego przepisu w rzeczywistości prawnej, w której dochodzi do systemowego uchybiania zobowiązań władzy do przestrzegania praw reprodukcyjnych. Wynikają one z ustawy z 1993 roku, o planowaniu rodziny, ochronie płody ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Stąd zasadna jest analiza art. 152 § 2 k.k. w kontekście postanowień tej ustawy oraz w świetle ewolucji relacji „pomocnictwa” ujętego w art. 152 § 2 k.k. i ustawowej definicji pomocnictwa zawartej w art. 18 § 3 k.k. Powstaje bowiem pytanie, czy jeśli art. 152 § 2 k.k. odsyła do ustawy o planowaniu rodziny, to czy dotyczy to zaledwie ujętych w niej przesłanek aborcji, czy wymaga także, jak twierdzimy, uwzględnienia ustawowych warunków dotyczących praw reprodukcyjnych jakie ustawa ta wyznacza? Nasz pogląd opieramy na szacunku dla wykładni celowościowej i treści obowiązującej preambuły ustawy o planowaniu. Nie jest zaledwie uroczystym wstępem. Jest zobowiązaniem po stronie władz do określonego działania i objaśnieniem celu Ustawy z 1993 r.<
Dowodzimy jednocześnie, iż w przywołanej wyżej sprawie Sąd Okręgowy Warszawa-Praga uznając, iż doszło do wypełnienia znamion art. 152 § 2 k.k. nie uwzględnił ogółu okoliczności pozwalających na ocenę odmienną. Wskazujemy na fakty oraz przytaczamy argumenty za uznaniem, iż w ustalonym stanie faktycznym nie doszło do popełnienia przestępstwa. Że zasadne w tej sprawie jest przyjęcie stanu wyższej konieczności lub uznania, że zachodzą okoliczności ujęte w art. 1 § 2 i § 3 k.k. Opieramy się na sprawie Justyny Wydrzyńskiej, ale nasze rozumowanie idzie dalej. Sprawa oskarżenia Justyny Wydrzyńskiej ilustruje bowiem sytuację, w której wzorzec prawa stosowany z pominięciem warunków w jakich działa, prowadzi do wadliwej, rozszerzającej kryminalizację, wykładni. To wbrew zasadom prawa karnego. Wyrażony w niniejszym tekście sprzeciw wobec stosowaniu wykładni rozszerzającej pozostaje w zgodzie z obecną postawą ustawodawcy, który eliminuje ze znamion przestępstwa z art. 152 § 2 k.k. zachowanie polegające na pomocnictwie w postaci „przekazywaniu informacji”, pomimo, iż jest to jedna z przesłanek uznania w art. 18 § 3 k.k., że do pomocnictwa doszło. „Przekazywanie informacji” wchodzi więc w skład ustawowego pojęcia pomocnictwa, jednak nie ma zastosowania do znamion art. 152 § 2 k.k. Dowodzimy, że podobnie pomimo wyczerpania ustawowych znamion przestępstwa z art. 152 § 2 k.k., gdy rzecz dotyczy działania skierowanego na ochronę zagrożonego dobra jakim jest zdrowie i życie kobiety, pomimo wyczerpania ustawowych znamion art. 152 § 2 k.k., zachodzą okoliczności ujęte w art. 26 § 1 i § 2 k.k. i nie zachodzą okoliczności, o których mowa w art. 1 § 2 i § 3 k.k.
Przedstawiamy na wstępie, stan prawny i faktyczny ujawniony przez Sąd i kobietę, która prosiła organizację pozarządową o pomoc w terminacji swojej ciąży.
REFERENCJE (114)
3.
Buczek, D., Coraz więcej Polek nie może znaleźć szpitala, który wykonuje legalną aborcję, „Polityka” 4 kwietnia 2019,
https://www.polityka.pl/tygodn... (15.05.2023).
4.
Budyn-Kulik, M., Kodeks karny. Komentarz praktyczny w: M. Mozgawa, red.: Kodeks karny. Komentarz praktyczny, Warszawa 2006.
5.
Całkowska, A., Ginekolożka, której CBA skonfiskowało dokumentacje pacjentek; Kobiety zamiast rodzić, przyjeżdżają się sterylizować, „Gazeta Wyborcza” 1 kwietnia 2023, azyn/7,124059,29615024,dr-kubisa-dziewczyna-mi-wykrzyczala-ze-nikt-jej-nie-bedzie.html [dostęp: 10.11.2023].
6.
Chmielewska, M. Druciarek, M. Przybysz, I., Czarny protest. W stronę nowego kompromisu aborcyjnego, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2017.
7.
Chrzczonowicz, M., Koniec procesu Justyny Wydrzyńskiej. Sąd uznał ją winną ‘pomocnictwa w aborcji’, „Oko Press” 14 marca 2023,
https://oko.press/koniec-proce...; dostęp: 23.04.2023).
8.
Chrzczonowicz, M., Lekarze odpowiedzialni za narażenie życia kobiet. Tak uważa cała Polska. No, prawie cała. (Sondaż), „Oko Press” 26 czerwca 2023,
https://oko.press/lekarze-odpo... (dostęp: 27.06.2023).
9.
Chrzczonowicz, M., Rzecznik Praw Pacjenta: odmowa aborcji ze względu na zdrowie psychiczne kobiety narusza prawo”, „Oko.press” 12 maja 2023,
https://oko.press/rpp-odmowa-a... (dostęp: 15.05.2023).
10.
Czajkowska, A., O dopuszczalności przerywania ciąży. Ustawa z dnia 27 kwietnia 1956 r. i towarzyszące jej dyskusje, [w:] Kłopoty z seksem w PRL. Rodzenie nie całkiem po ludzku, aborcja, choroby, odmienności, red. M. Kula, IPN, Warszawa 2012.
13.
Druk Sejmowy 1693, Obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw; projekt dotyczy przywrócenia stanu zgodności z konstytucją w zakresie ochrony życia dzieci poczętych, a także rozciągnięcia stosowania przepisów Kodeksu karnego dotyczących ochrony zdrowia i życia ludzkiego na dzieci poczęte, skutkiem uchylenia ustawy będzie również wprowadzenie bezwzględnego zakazu przerywania ciąży; projekt z 21 września 2021; odrzucony na posiedzeniu Sejmu 2.12.2021.
https://www.sejm.gov.pl/sejm9.... [dostęp:15.11.2023].
14.
Druk Sejmowy 3008 z 28 grudnia 2022 r. reprezentowany przez Kaje Godek obywatelski projekt ustawy w sprawie zmiany ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach przerywania ciąży i innych ustaw,
https://orka.sejm.gov.pl/Druki... [dostęp:15.11.2023];.
15.
Dudek, A., Suski o śmierci Izabeli: ’To, że luzie umierają to biologia’, ale przez wasze prawo kobiety będą umierać częściej, „Wysokie Obcasy” 3 listopada 2023,
https://www.wysokieobcasy.pl/w... [dostęp: 15.11.2023].
16.
Dusza, A., Minister nie przepisałby tabletki ‘dzień po’ zgwałconej kobiecie. Mam do tego prawo – powiedział Radziwiłł” Med.express.pl 24 luty 2017,
https://www.medexpress.pl/ochr... [dostęp: 15.11.2023]..
18.
Ferenc, K., Martwe prawo. Z doświadczeń Fundacji na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny w dochodzeniu prawa do legalnej aborcji w Polsce, [w:] Kobieta, ciążą, zarodek, dziecko, red. M. Grzyb, K. Sękowska-Kozłowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2023.
19.
Gardocki, L., Zagadnienia teorii kryminalizacji, PWN 1990.
21.
Grygiel, J., Ograniczenie dostępu do aborcji w kontekście uniwersalnych standardów ochrony przed torturami oraz innym okrutnym, nieludzkim lub poniżającym traktowaniem, [w:] Kobieta, ciążą, zarodek, dziecko, red. M. Grzyb, K. Sękowska-Kozłowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2023.
22.
Grześkowiak, A., Prawo karne [w:] Grześkowiak, K. Wiak (red.), Prawo karne, 2017https://sip.legalis.pl/ (dostęp: 17.05. 2023 r).
23.
Grzyb, M., Feministyczna analiza wyroku K26/96, [w:] Kobieta, ciążą, zarodek, dziecko, red. M. Grzyb, K. Sękowska-Kozłowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2023.
24.
Gutenkunst, W., Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, [w:] O. Chybiński, W. Gutekunst, W. Świda, Prawo karne – część szczególna, PWN, Warszawa–Wrocław 1965.
25.
Hernandez-Połczyńska, A., Procedury specjalne Rady Praw Człowieka ONZ a dostępność aborcji w Polsce, [w:] [w:] Kobieta, ciążą, zarodek, dziecko, red. M. Grzyb, K. Sękowska-Kozłowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2023.
26.
Ignaciuk, A., „Ten szkodliwy zabieg”. Dyskursy na temat aborcji w publikacjach Towarzystwa Świadomego Macierzyństwa/Towarzystwa Planowania Rodziny (1956–1980), „Zeszyty Etnologii Wrocławskiej” 2014, nr 1.
27.
Jarkiewicz, K., „W obronie życia nienarodzonych”. Głos Kościoła i środowisk katolickich w debacie okołoaborcyjnej w okresie Wielkiej Nowenny (1956-1966), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2017, nr 5,.
28.
Jędrzejewski, Z., Bezprawność jako element przestępczości czynu. Studium na temat struktury przestępstwa, Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa 2009.
29.
Kacprzak, I., Śmierć 33 letniej Doroty. W szpitalu w Nowym Targu od lat nie przeprowadzono aborcji, „Rzeczpospolita” 16 czerwca 2023,
https://www.rp.pl/spoleczenstw... (dostęp: 17.06.2023).
30.
Kania, A.M., Kontrowersje związane z kryminalizacją przerywania ciąży. Część I, „NOWA KODYFIKACJA PRAWA KARNEGO”, Tom XXVI, AUWr No 3325 Wrocław 2011.
31.
Klich-Kluczewska, B., Rodzina, tabu i komunizm w Polsce, 1956-1989, Libron, Kraków 2015.
32.
Klinger, K., Urodziła dziecko po swojej śmierci: wywiad z lekarzem, który zdecydował o podtrzymaniu pracy organizmu ciężarnej kobiety, „Gazeta Prawna” 7 maja 2016,
https://serwisy.gazetaprawna.p... [dostęp: 15.11.2023].
33.
Kocemba, K., Stambulski, M., Gotowanie żaby. Prawicowy konstytucjonalizm a prawa kobiet w Polsce, [w:] Kobieta, ciąża, zarodek, dziecko, red. M. Grzyb, K. Sękowska-Kozłowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2023, s. 183-204.
34.
Kochanowicz, J., „Lekarze obawiają się nie tylko utraty prawa wykonywania zawodu, ale również odpowiedzialności karnej”, dr hab. n. med. Jan Kochanowicz, Białystok, 6.12.2021;
https://oko.press/szpital-w-bi...; (dostęp: 10.05.2023).
35.
Kodeks karny z 11 lipca 1932 roku, Rozporządzenie Prezydenta RP (Dz.U.1932, nr 60, poz. 571); art. 231-232 k.k. z 1932.
36.
Kodeks karny z 19 kwietnia 1969 (Dz.U. 1969, nr 13, poz. 94); art. Art. 154§2 k.k. z 1969.
37.
Kodeks karny z 6 czerwca 1997 (Dz.U. 1997, nr 88, poz. 553); art. 152§2 k.k.
38.
Kotiuk, I., Kalendarium, sto lat historii walki o prawo do aborcji w Polsce, „Archiwum Osiatyńskiego” 7 czerwca 2018 r.,
https://archiwumosiatynskiego.... [dostęp:10.11.2023].
39.
Królikowski, M. Rozdział XIX, Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Tom I, Komentarz. Art. 117-221, 4 wyd. Beck, Warszawa 2017.
40.
Królikowski, M. Zawłocki, R., Kodeks karny. Komentarz Tom I. Część ogólna. Komentarz do art. 1-116, Beck, Warszawa 2021.
41.
Latos, G., Kobiety w ciąży w polskich szpitalach boją się i umierają, „dziennik Gazeta Prawna”, 15 czerwca 2023,
https://www.gazetaprawna.pl/wi... [dostęp: 10.11.2023].
44.
Łętowska, E., Nadzieja, iluzja i manipulacja. Uwagi o udatności konstytucjonalizacji „Państwa Prawa”, [w] Wokół kryzysu praworządności, demokracji i praw człowieka. Księga Jubileuszowa Profesora Mirosława Wyrzykowskiego, red. A. Bodnar, A. Płoszka, Wolters Kluwer, Warszawa.
45.
Makarewicz, J., Kodeks karny z komentarzem, Wydawnictwo Ossolińskich, Lwów 1935, s. 403.; pisownia oryginalna.
46.
Marek A., Kodeks karny. Komentarz, Lex 2007 -online, wyd. IV,.
47.
Michalski, B., Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. Nowa kodyfikacja karna, Warszawa 2000.
48.
Michalski, B., Rozdział XIX. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, [w:] Kodeks karny, część szczególna. Tom I. Komentarz do artykułów 117-221, red. A. Wąsek, C.H. Beck, Warszawa 2006.
51.
Ojczyk, J., Wyrok TK groźny dla pacjentek i lekarzy. Potrzebne standardy działania, „Prawo.pl” 3 listopada 2021.;.
53.
Olczyk, E., Miziołek, J., Jarosław Kaczyński dla ‘Wprost’: Każdy średnio rozgarnięty człowiek może załatwić aborcje za granicą’, „Wprost” 23 maja 2021 roku,
https://www.wprost.pl/kraj/104... [dostęp: 15.11.2023].
54.
Olejarczyk, P., "Płód jest bezczaszkowcem z bezmózgowiem? Przepraszam, nie mam prawa przerwać takiej ciąży", „Onet.pl” 22 stycznia 2023
https://wiadomosci.onet.pl/tro... (dostęp: 10.05.2023.).
55.
Opinia Rzecznika Praw Pacjenta, Stwierdzenie naruszenie praw pacjenta przez szpital specjalistyczny w Nowym Targu, 12 czerwca 2023
https://www.gov.pl/web/rpp/stw... (dostęp: 13.06.2023).
56.
Orzeczenie TK K 26/96, Obwieszczenie Prezesa TK z 18 grudnia 1997 (Dz.U. Nr 157, poz. 1040).
59.
Peiper, L., Komentarz do kodeksu karnego i prawa o wykroczeniach, Leon Frommer, Kraków 1933.
60.
Pietrzak, M., Sytuacja prawna kobiet w Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] A. Żarnowska i A. Szwarc (red.), Równe prawa i nierówne szanse: kobiety w Polsce międzywojennej, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, wydawnictwo DiG, Warszawa 2000, ISBN 83-7181-023-7.
61.
Plebanek, E., Przestępstwa aborcyjne – praktyczna interpretacja znamion czynności wykonawczej, „Prawo i Medycyna”, 2011, nr 2.
62.
Płatek, M., Opinia prawna na temat projektu o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności ciąży (Dz.U. z 1993 r. nr 17, poz. 78 ze zm.) oraz ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 ze zm.) Stan prawny na dzień 5 kwietnia 2016 r., Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2016.
63.
Połowniak, J., Prokuratura w Szczecinie zarzuca ginekolożce Marii Kubisie popełnienie pięciu przestępstw udzielenia pomocy przy przerywaniu ciąży, „Gazeta Wyborcza-Szczecin” 25 listopada 2023
https://szczecin.wyborcza.pl/s... popelnienie.html?_gl=1*1r71fk6*_gcl_au*MTMyMjc5NTA3LjE2OTkyMzA4MTk.*_ga*MTA5ODkxNTM4NC4xNjg3NzA4NTcx*_ga_6R71ZMJ3KN*MTcwMTg5MjM0MS4xNi4wLjE3MDE4OTIzNDEuMC4wLjA.&_ga=2.72671507.1620872926.1701892341-1098915384.1687708571#S.embed_link-K.C-B.1-L.1.zw [dostęp: 25.11.2023];.
66.
Prawa kobiet. Przegląd pekińskiej platformy działania po 25 latach, Parlament Europejski, Posiedzenie plenarne, Luty 2021,
https://www.europarl.europa.eu... [dostep”11.11.2023].
68.
Projekt Ustawy o zmianie ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (Dz.U. nr 17 z 1993 r., poz. 78 ze zm.) oraz ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. nr 88, poz. 553 ze zm.). Ordo Iuris i Komitetu Inicjatywy Ustawodawczej „Stop Aborcji” z 14 marca 2016 roku.
69.
R. przeciwko Polsce, wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej: ETPCz) z 26.05.2011, skarga nr 27617/04.
70.
Redmerska, K., Być kobietą w Polsce. Sprawa Pani Joanny z Krakowa, „Infor” 25 lipca 2023, r. [dostęp: 20.11.2023];.
71.
Rodak, W., Szpital odmówił aborcji płodu z wadą letalną, powołując się na opinię Ordo Iuris. "Depresja nie zagraża zdrowiu" 4 grudnia 2021,
https://wiadomosci.wp.pl/szpit... (10.05.2023).
72.
Rzecznik Praw Pacjenta; pismo z 13 marca 2023 do Prof. Dr hab. N. med. Jana Kochanowicza, Dyrektora Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku.
https://federa.org.pl/wp-conte... [dostęp: 14.02.2024].
74.
Schwertner, J. Ginekolog po śmierci 30-letniej Izabeli: teraz strach będzie jeszcze większy, wywiad z dr Maciej W. Socha, ordynator Oddziału Położniczo-Ginekologicznego w Szpitalu św. Wojciecha w Gdańsku, „Onet.p.” 4 listopada 2021,
https://wiadomosci.onet.pl/tyl... (dostęp: 10.05.2023).
75.
Sitarz, O, Bezprawne przerywanie ciąży, [w:] Kobieta, ciąża, zarodek, dziecko, red. M. Grzyb, K. Sękowska-Kozłowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2023.
77.
Solecka, M., Śmierć kobiety w Nowym Targu. Lekarze nie zabili, ale życia tez nie ocalili, „Tygodnik Powszechny” 12.06.2023,
https://www.tygodnikpowszechny... (dostęp: 13.06.2023).
78.
Stefański, R., Kodeks karny. Komentarz, 2023, sip.legalis.pl [dostęp: 1 10. 2023].
79.
Szchwertner, J., Ginekolog po śmierci 30-letniej Izabeli: teraz strach będzie jeszcze większy, wywiad z dr Maciej W. Socha, ordynator Oddziału Położniczo-Ginekologicznego w Szpitalu św. Wojciecha w Gdańsku, „Onet.p.” 4 listopada 2021,
https://wiadomosci.onet.pl/tyl... (dostęp: 10.05.2023).
80.
Szczerbiak, A., Śmierć Izabeli z Pszczyny. Są zarzuty dla lekarzy. Za niewykonanie aborcji też grozi kara, „Polityka” 2 marca 2023,
https://www.polityka.pl/tygodn...; (dostęp: 17.05.2023).
81.
Szczygieł, T., Problematyka przerywania ciąży jako zagadnienia kodyfikacji prawa karnego materialnego Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w latach 1956-1969, „Studia Iuridica Toruniensia” 2021, t. 28.
82.
Szelewa, D., Prawa reprodukcyjne w Europie i w Polsce; zakaz kompromis czy wybór, Friedrich Ebert Stiftung, Warszawa 2017.
83.
Szelewa, D., Prawa reprodukcyjne w Europie i w Polsce: Zakaz, kompromis czy wybór, Friedrih Ebertstiftung, Warszawa 2016,
https://library.fes.de/pdf-fil... [dostęp: 15.11.2023].
84.
Szewczyk, K., Bioetyka, t.1, PWN, Warszawa 2009.
85.
Szlagowska, A., Dyskusje nad świadomym macierzyństwem i dopuszczalnością usuwania ciąży na łamach polskich czasopism medycznych oraz społeczno-kulturalnych w okresie międzywojennym, [w:] Kobiece dwudziestolecie, red. R. Sioma, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2018.
86.
Śliwowski, J., Prawo karne, PWN Warszawa 1979.
87.
Środa, M., Polska, Kościół, etyka, w: Kościół, państwo i polityka płci, red. A. Ostolski, Fundacji im. Heinricha Bölla, Warszawa 2010.
89.
Theus, J., Prokuratura szukała płodu…w szambie. Jak organy ścigania w amoku łamały prawa Oli, która poroniła, „OKO.Press” 27 lipca 2023,
https://oko.press/prokuratura-... [dostęp: 15.11.2023].
90.
Tysiąc przeciwko Polsce, wyrok ETPCz z 20.03.2007, skarga nr 5410/03.
91.
Tyszkiewicz, L. Kodeks karny, [w]: Górniok O., red.: Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2004,.
92.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 października 2006 r., I KZP 18/06, OSNKW 2006, z. 11, poz. 97.
93.
Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, (Dz.U. z 1993 r., Nr 17, poz. 78 ze zm.).
94.
Uwagi końcowe Komitetu Praw Człowieka ONZ z 2004 r. do sprawozdania Polski, CCPR/CO/82/POL, pkt 8.
95.
Uwagi końcowe Komitetu Praw Człowieka ONZ z 2016 r. do sprawozdania Polski, CCPR/CJ/POL/CO/7, pkt 24;.
96.
Wężyk, K., Aborcja jest, Agora, Warszawa 2021.
99.
‘Wolę umrzeć niż być w tej ciąży’. Wywiad z Anną, której Wydrzyńska wysłała tabletki, „Oko Press” z 17 kwietnia 2023,
https://oko.press/wywiad-z-ann...; dostęp: 23.04.2023).
100.
”Europejska mapa dzietności Polska z najgorszym czwartym wynikiem, „Farsal.pl” 15 marca 2023 [dostęp 11.11.2023];.
101.
Wolińska, H., Przerywanie ciąży w świetle prawa karnego, PWN, Warszawa 1962.
102.
Wożniak, K., Problemy opiniodawcze związane z nowymi regulacjami kodeksu karnego w związku z wprowadzeniem ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży, „Archiwum Medycyny Sadowej i Kryminologii” 1993, nr. 3 s. 230-231, za: K.K. Borkowska, Penalizacja przerywania ciąży w polskim prawie karnym, „Studia prawnoustrojowe” 2022, nr 56, s. 40.
103.
Wyrok SN z 21 listopada 2003 (V CK 16/03); Uchwała z 22 lutego 2006 r (III CZP 8/06), Wyrok SN z 6 maja 2010 (II CSK 580/09); za. O. Sitarz, Bezprawne przerwanie ciąży…op. Cit., s. 341.
104.
Wyrok SN z 8 sierpnia 1992 r IPA 5/92 OSP nr 7-89/1992 poz. 142, za E. Łętowska, Urzędowi nie wolno kłamać, [w:] Czy państwo wiedzą, Helsińska Fundacja Praw Człowieka, 20 listopada 2003.
105.
Wyrok TK K 26/96 Orzeczenie z dnia 1997-05-28 W sprawie zasady ochrony życia ludzkiego jako wartości konstytucyjnej; niezgodności ustawy "antyaborcyjnej" z Małą Konstytucją Publikacja w Z.U. Z.U. 1997 / 2 / 19, s. 8;
https://www.law.utoronto.ca/si... (dostęp: 10.05.2023).
106.
Wyrok TK z 28 maja 1997 r. w sprawie o sygn. K 26/96 (nowelizacja ustawy o przerywaniu ciąży).
107.
Wyrok Trybunału Julii Przyłębskiej z 22 października 2020 r.
108.
(Sygn. akt K 1/20) uznający przesłankę umożliwiającą przerwanie ciąży w przypadku ciężkich wad płodu za niekonstytucyjną).
109.
Zawadzka, A., Czarny protest i płeć, „Zadra” 2016, nr 3-4.
111.
Zoll, A., Kodeks karny, część szczególna. Komentarz do art. 177-277, red. A. Zoll Warszawa 1999.
112.
Zoll, A., Kodeks karny. Część szczególna, [w]: A. Barczak – Oplustil, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, M. Dąbrowska-Kardas, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Rodzynkiewicz, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll: Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, tom II, Kraków 2006.
113.
Zoll, A., Przestępstwa przeciwko życiu I zdrowiu, [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do art. 117-277 kodeksu karnego, red. A. Zoll, Zakamycze 1999.
114.
Zoll, A., Wyłączenie odpowiedzialności karnej, [w:] Kodeks karny. Część ogólna, Tom. I Komentarz do art. 1-116 k.k., Zakamycze Kraków 2004.