ARTYKUŁ NAUKOWY
Ocena legalności prawnej terapii konwersyjnych w prawie polskim
Więcej
Ukryj
1
Prokuratura Rejonowa w Żyrardowie
Data publikacji: 04-10-2021
PPM 2020;2(4):5-65
SŁOWA KLUCZOWE
STRESZCZENIE
Przedmiotowy tekst poświęcony jest ocenie legalności „terapii” konwersyjnej według obowiązującego prawa polskiego, a także rozważa kwestię zasadności wprowadzenia wprost zakazu tego typu „terapii”.
Punktem wyjścia do dyskusji jest przedstawienie ustaleń naukowych o etiologii homoseksualizmu oraz możliwości zmiany orientacji seksualnej. Mając na uwadze fakt, że obecnie medycyna wskazuje na kształtowanie się orientacji seksualnej na etapie życia płodowego, mówienie o jej zmianie po urodzeniu nie ma podstaw naukowych. Tym samym stosowanie wszelkich działań „terapeutycznych” zmierzających w tym kierunku pozbawione jest celu leczniczego, gdyż jest on z jednej strony nieosiągalny, z drugiej zaś homoseksualizm nie jest uznawany za chorobę.
Mając na uwadze niepewne dane, jakiego rodzaju metody „lecznicze” proponowane są przez podmioty tego typu „terapie” proponujące, omówiono zarówno legalność działań medycznych, jak i psychologicznych, religijnych i nieterapeutycznych. W rozważaniach wskazano, że sama zgoda osoby poddającej się „terapii” konwersyjnej nie jest wystarczająca do legalizacji żadnego z tych działań, co więcej podważone zostało, żeby w ogóle można w tym wypadku mówić o świadomej i swobodnej zgodzie.
Analiza wykazała, że żadne z proponowanych w ramach „terapii” konwersyjnej działań nie spełnia wymogów legalności. Mimo to istniejące przepisy karne i cywilne nie dają pełnego zabezpieczenia dla osób, które doznały krzywdy w wyniku poddania się takim działaniom. Stąd zasadne wydaje się wprowadzenie wprost regulacji zakazującej tego typu praktyk na wzór wymogów organizacji międzynarodowych i regulacji zagranicznych, dotyczących tak dzieci, jak dorosłych. W kontekście tych przykładów ocenie poddany został projekt zgłoszony przez Nowoczesną w 2019 r. o zakazie praktyk konwersyjnych.
REFERENCJE (114)
1.
Albania trzecim krajem europejskim z zakazem przeprowadzania "terapii" konwersyjnych. Zrzeszenie psychologów i psycholożek zadecydowało, queer, 19 maja 2020 r.,
https://queer.pl/news/204410/a... (dostęp 31 stycznia 2021 r.).
2.
A. Ambroziak, Kary za masturbację, przytulanie z liderem, spanie nago, modlitwa i sport. Tak wygląda „leczenie” z homoseksualności. Opowieść uczestnika, Oko.press, 1 kwietnia 2018 r.,
https://oko.press/kary-masturb... (dostęp 6 grudnia 2020 r.).
3.
Asociación Psiquiátrica de América Latina, Comunicado de la Asociación Psiquiátrica de América Latina (APAL) en el Día Internacional contra la Homofobia, la Lesbofobia y la Transfobia, 2012,
http://www.apalweb.org/docs/di... (dostęp 11 stycznia 2020 r.).
4.
American Psychiatric Association, Opinions of the Ethics Committee on The Principles of Medical Ethics With Annotations Especially Applicable to Psychiatry, 2001,
http://www.psych.org/psych_pra... (dostęp 20 stycznia 2021 r.).
5.
American Psychiatric Association, Position statement on therapies focused on attempts to change sexual orientation (reparative or conversion therapies), The American Journal of Psychiatry, 2000, nr 157, s. 1719–1721.
6.
American Psychological Association, Report of the task force on appropriate therapeutic responses to sexual orientation, 2009,
https://www.apa.org/pi/lgbt/re... (dostęp 10 stycznia 2021 r.).
7.
American Psychological Association, Resolution on Appropriate Affirmative Responses to Sexual Orientation Distress and Change Efforts, 2009,
https://www.apa.org/about/poli... (dostęp 27 stycznia 2021 r.).
8.
K. Apiecionek, Tajemniczy homoseksualizm. Co determinuje naszą orientację seksualną?, Focus.pl, 11 marca 2020 r.,
https://www.focusnauka.pl/arty... (dostęp 6 grudnia 2020 r.).
9.
Australian Psychological Society, APS Position Statement on the use of psychological practices that attempt to change sexual orientation, 2015,
https://www.psychology.org.au/... (dostęp 27 stycznia 2021 r.).
10.
J. Bailey, et al., Sexual Orientation, Controversy, and Science, Psychology & Counseling, kwiecień 2016,
https://journals.sagepub.com/d... (dostęp 10 stycznia 2020 r.).
11.
T. Baliszewski, Przez lata „leczyli” homoseksualistów. Teraz przepraszają i kończą działalność, na:Temat, 19 czerwca 2013 r.,
https://natemat.pl/65413,przez...# (dostęp 6 grudnia 2020 r.).
12.
J. Balthazart, Minireview: Hormones and Human Sexual Orientation, Endocrinology, 2011, nr 8, s. 2937-2947.
13.
D. Bhugra D, et al., WPA Position Statement on Gender Identity and Same-Sex Orientation, Attraction and Behaviours, World Psychiatry, 2016, nr 3, s. 299–300.
15.
A. Bogaert, M. Skorska, Sexual orientation, fraternal birth order, and the maternal immune hypothesis: a review, Frontiers in Neuroendocrinology, 2011, nr 32, s. 247–254.
16.
E. Bogumił, ONZ apeluje: Norwegia musi zakazać kontrowersyjnej terapii dla homoseksualistów, MojaNorwegia, 9 lipca 2020 r.,
https://www.mojanorwegia.pl/ak... (dostęp 31 stycznia 2021 r.).
17.
A. Brodziak, T. Kłopotowski, Biologiczne i środowiskowe uwarunkowania orientacji seksualnej, Annales Academiae Medicae Silesiensis 2013, nr 4 s. 256-267.
18.
W. Byne, et al., The interstitial nuclei of the human anterior hypothalamus: an investigation of variation with sex, sexual orientation, and HIV status, Hormones and Behavior, 2001, nr 40, s. 86–92.
20.
S. Cochran, et. al., Proposed declassification of disease categories related to sexual orientation in the International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems (ICD-11), Bulletin of the World Health Organization, 2014, nr 92, s. 672-679.
21.
Combating Discrimination on Grounds of sexual orientation and Gender Identity. Council of Europe Standards, 2011, pkt. 34,
https://rm.coe.int/CoERMPublic... (dostęp 31 stycznia 2021 r.).
23.
Curbing Deception. A world survey on legal regulation of so-called “conversion therapies”, ilga.org, 2020,
https://ilga.org/downloads/ILG... (dostęp 31 stycznia 2021 r.).
24.
G. Conley, Wymazać siebie, Wydawnictwo Poradnia K sp. z o.o., Warszawa, 2019.
26.
F. Daniel, Castration of Sexual Perverts, Texas Medical Journal, 1893, nr 9, s. 255–271.
28.
Deklaracja Zasad Etyki Psychoterapeuty Sekcji Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, 2007,
http://www.sekcjapsychoterapii... (dostęp 27 stycznia 2021 r.).
29.
I. Dershowitz, Revealing Nakedness and Concealing Homosexual Intercourse: Legal and Lexical Evolution in Leviticus 18, Hebrew Bible and Ancient Israel, 2017, nr 4, s. 510-526.
30.
R. Dorosiński, Problematyka terapii reparatywnej na tle projektu ustawy o zakazie praktyk konwersyjnych, 16 maja 2019 r., file:///C:/Users/Krystyna%20Sz/Desktop/terapia%20konwersyjna/Problematyka%20terapii%20reparatywnej%20na%20tle%20projektu%20ustawy%20o%20zakazie%20praktyk%20konwersyjnych%20Ordo%20Iuris.htm (dostęp 18 stycznia 2021 r.).
31.
J. Drescher, Queer Diagnoses Revisited: The Past and Future of Homosexuality and Gender Diagnoses in DSM and ICD, International Review of Psychiatry, 2015, nr 5, s. 386–395.
32.
L. Ellis, L. Ebertz (red.), Sexual orientation: Toward biological understanding, Praeger Publishers/Greenwood Publishing Group, Inc., Westport, 1997.
35.
J. Friedlander, R. Banay, Psychosis Following Lobotomy in a Case of Sexual Psychopathology. Report of a Case, Archives of Neurology & Psychiatry, 1948, t. 59, s. 303–321.
36.
M. Frisch, A. Hviid, Childhood family correlates of heterosexual and homosexual marriages: a national cohort study of two million Danes, Archives of Sexual Behavior, 2006, nr 35, s. 533–547.
37.
P. Gajewski, et al., Evidence Based medicine (EBM) współczesną sztuką lekarską. Cele Polskiego Instytutu Evidence Based Medicine, Medycyna Praktyczna, 2003, nr 3, s. 31–34.
38.
A. Garcia-Falgueras, D. Swaab, A sex difference in the hypothalamic uncinate nucleus: relationship to gender identity, Brain, 2008, nr 131, s. 3132–3146.
39.
A. Garcia-Falgueras, D. Swaab, Sexual Hormones and the Brain: An Essential Alliance for Sexual Identity and Sexual Orientation, Endocrine Development, styczeń 2010, s. 23-24.
41.
R. Gębura, 76-letni gej szczerze o życiu w Polsce. "Psychiatrzy wmawiali mi, że będę szczęśliwy z kobietami", na:Temat, 24 stycznia 2019 r.,
https://natemat.pl/261519,zyci... (dostęp 27 stycznia 2021 r.).
42.
R. Gębura, Katolicka terapia miała wyleczyć do z homoseksualizmu. O włos nie zakończyła się samobójstwem, Newsweek Polska, 16 lutego 2018 r.,
https://www.newsweek.pl/polska... (dostęp 6 grudnia 2020 r.).
43.
R. Gębura, Pacierzem w grzeszną miłość. Jak Kościół wypędzał ze mnie geja, Newsweek Polska, 24 lutego 2018 r., aktualizacja 28 sierpnia 2020 r.,
https://www.newsweek.pl/polska... (dostęp 6 grudnia 2020 r.).
44.
M. Górecki (red.), Prawda umierania i tajemnica śmierci, Wydawnictwo Akademickie Żak, 2009.
45.
D. Haak, Terapie konwersyjne, terapie reparatywne – pseudoterapie, które są krzywdzące, nienaukowe i nieetyczne, 4 marca 2020 r.,
https://dominikhaak.pl/terapie... (dostęp 27 stycznia 2021 r.).
46.
D. Hamer, et al., A linkage between DNA markers on the X chromosome and male sexual orientation, Science, 1993, nr 261, s. 321–327.
48.
W. Homolka, Jewish Perspectives on Homosexuality, Teologia i moralność, 2020, nr 1, s. 89-108.
49.
L. Hutchinson, MEPs condemn LGBT conversion therapy in appeal to European Commission, The Parliament Magazine, 12 października 2020 r.,
https://www.theparliamentmagaz... (dostęp 31 stycznia 2021 r.).
50.
Informacja Rzecznika Praw Obywatelskich o działaniach podjętych przez Rzeczpospolitą Polską w celu implementacji postanowień Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych z uwzględnieniem Listy kwestii (CRPD/C/POL-Q/1). Rekomendacje dalszych działań państwa, 31 lipca 2018 r.,
https://www.rpo.gov.pl/sites/d... (dostęp 10 grudnia 2020 r.).
51.
Izrael: Problemy w koalicji po głosowaniu nad zakazem terapii konwersyjnej, Jewish.pl, 23 lipca 2020 r.,
https://jewish.pl/pl/2020/07/2... (dostęp 31 stycznia 2021 r.).
52.
Katechizm Kościoła Katolickiego, Warszawa, wy. Pallottinum, 1994.
53.
J. Katz, Gay American history: lesbians and gay men in the U.S.A.: a documentary anthology, Crowell, Nowy Jork, 1976.
54.
R. Kędziora, Odpowiedzialność karna lekarza w związku z wykonywaniem czynności medycznych, Oficyna, Warszawa, 2009.
60.
Komentarz Ogólny nr 22 Komitetu Praw Ekonomicznych, Socjalnych i Kulturalnych z 2016 r. (E/C.12/GC/22),
https://tbinternet.ohchr.org/_... (dostęp 31 stycznia 2021 r.).
61.
Komisja ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski, Egzorcyzmy i inne modlitwy błagalne – rytuał – obrzędy, wyd. Księgarnia św. Jacka, 2019.
62.
V. Konarska-Wrzosek (red.), Kodeks karny. Komentarz, WKP, 2020, Lex.
64.
A. Król, et. al., Intersections between disabilities and sexual orientation, gender identity and sex characteristics: The situation in Poland. Alternative submission to the UN Committee on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD), 31 stycznia 2018 r.,
https://kph.org.pl/wp-content/... (dostęp 6 grudnia 2020 r.).
66.
S. Liebman, Homosexuality, Transvestism, and Psychosis: Study of a Case Treated with Electroshock, Journal of Nervous & Mental Disease, 1967, nr 99, s. 945–957.
67.
J. Lish, et al., Prenatal exposure to diethylstilbestrol (DES): childhood play behavior and adult gender-role behavior in women, Archives of Sexual Behavior, 1992, nr 21, s. 423–441.
69.
"Mamy w Polsce pełen zakres swobód i tolerancji". Premier poparł stanowisko Episkopatu ws. LGBT, Gazeta.pl, 29 sierpnia 2020 r.,
https://wiadomosci.gazeta.pl/w... (dostęp 31 stycznia 2021 r.).
70.
I. Metzner, Społeczeństwo. Islam i homoseksualizm. „Albo orientacja seksualna, albo religia”, DW, 27 listopada 2014 r.,
https://www.dw.com/pl/islam-i-... (dostęp 30 stycznia 2021 r.).
71.
H. Meyer-Bahlburg, et. al., Sexual orientation in women with classical or non-classical congenital adrenal hyperplasia as a function of degree of prenatal androgen excess, Archives of Sexual Behavior, 2008, nr 37, s. 85–99.
72.
A. Moir, D. Jessel, Płeć mózgu, PIW, Warszawa 2010.
73.
B. Mustanski, et al., A genomewide scan of male sexual orientation, Human Genetics, 2005, nr 116, s. 272–278.
74.
A. Nowak, S. Obirka, O. Martin: Kościół powinien pomagać prześladowanym mniejszościom, a nie zwiększać prześladowania, Więź.pl, 3 września 2020 r.,
https://wiez.pl/2020/09/03/o-m... (dostęp 28 stycznia 2021 r.).
75.
N. Owensby, Homosexuality and Lesbianism Treated with Metrazol, Journal of Nervous & Mental Disease, 1940, nr 92, s. 65–66.
77.
Pan American Health Organization, "Therapies" to change sexual orientation lack medical justification and threaten health, 2012,
https://www.paho.org/hq/index.... (dostęp 20 stycznia 2021 r.).
78.
Papieska Rada Iustitia Et Pax, Kompendium nauki społecznej kościoła, wyd. Jedność, Kielce, 2005.
79.
A. Paszewski, Przyczyny orientacji homoseksualnej – co wnoszą do wiedzy badania nad bliźniakami, 5 lipca 2016 r.,
http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/... (dostęp 10 stycznia 2021 r.).
81.
T. Pietras, et al., Rekomendacje dla polskich towarzystw naukowych w sprawie postępowania oraz pomocy terapeutycznej osobom homo- i biseksualnym, Seksuologia Polska, 2016, nr 1, s. 52-53.
82.
Practices of so-called “conversion therapy”. Report of the Independent Expert on protection against violence and discrimination based on sexual orientation and gender identity, 1 maja 2020 r.,
https://undocs.org/A/HRC/44/53 (dostęp 31 stycznia 2021 r.).
83.
S. Pużyński, J. Wciórka (red.), Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10: Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne, Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Kraków–Warszawa, 2000.
84.
B. Robinson, Same gender sexual behavior in the Christian Scriptures: The "clobber passages" Meanings of the Greek word "arsenokoitai" (1 Corinthians 6 & 1 Timothy 1), 2011,
http://www.religioustolerance.... (dostęp 30 stycznia 2021 r.).
85.
Results of Castration in Sexual Abnormalities, Urologic & Cutaneous Review, 1929, nr 33, s. 351.
86.
W. Rice W., et sl., Homosexuality via canalized sexual development: A testing protocol for a new epigenic model, Bioessays, 2013, nr 35, s. 764–770.
87.
K. Reszkowska, Boris Johnson zakaże terapii konwersyjnej? "Nie ma miejsca dla takich praktyk w cywilizowanym społeczeństwie", ofeminin, 23 lipca 2020 r.,
https://www.ofeminin.pl/swiat-... (dostęp 31 stycznia 2021 r.).
88.
K. Rogalska, Poszłam na „leczenie” homoseksualizmu. To, co usłyszałam, wprawia w osłupienie, Onet Kobieta, 19 czerwca 2020 r.,
https://kobieta.onet.pl/poszla... (dostęp 6 grudnia 2020 r.).
89.
S. Rosenzweig, R. Hoskins, A Note on the Ineffectualness of Sex-Hormone Medication in a Case of Pronounced Homosexuality, Psychosomatic Medicine, 1941, nr 3, s. 87–89.
90.
RPO: Z powodu wad ustawowych psychologowie nie mają prawa wykonywania zawodu, Dziennik Gazeta Prawna, 3 lipca 2019 r.,
https://serwisy.gazetaprawna.p... (dostęp 27 stycznia 2021 r.).
92.
K. Slany, et al. (red.), Homoseksualizm. Perspektywa interdyscyplinarna, Nomos, Kraków, 2008.
93.
Standing Committee of European Doctors, CPME Statement on Natural, Non-pathological Variations of Human Sexuality, 2013,
http://doc.cpme.eu:591/adopted... (dostęp 11 stycznia 2020 r.).
95.
G. Starzak, Księża egzorcyści ostrzegają przed... pseudoegzorcystami, Dziennik Polski, 23 listopada 2012 r.,
https://dziennikpolski24.pl/ks... (dostęp 31 stycznia 2021 r.).
96.
E. Stawnikowska, 20 lat „leczył” z homoseksualizmu. Nagle ogłosił, że jest gejem, Newsweek Polska, 5 września 2019 r.,
https://www.newsweek.pl/swiat/... (dostęp 6 grudnia 2020 r.).
97.
N. Sudhish, Shock treatment, exorcism, psychotropic drugs: behind ‘conversion therapy’ for queers, The Hindu, 28 czerwca 2020 r.,
https://www.thehindu.com/socie... (dostęp 30 stycznia 2021 r.).
98.
D. Swaab, M. Hofman, An enlarged suprachiasmatic nucleus in homosexual men, Brain Research, 1990, nr 537, s. 141–148.
99.
Sytuacja prawna osób nieheteroseksualnych i transpłciowych w Polsce. Międzynarodowy standard ochrony praw człowieka osób LGBT i stan jego przestrzegania z perspektywy Rzecznika Praw Obywatelskich, 2019,
https://www.rpo.gov.pl/sites/d... (dostęp 10 grudnia 2020 r.).
100.
M. Szeroczyńska, Odpowiedzialność karna psychoterapeuty w przypadku samobójstwa pacjenta, Prokuratura i Prawo, 2012, nr 4, s. 34-56.
101.
M. Świderska, Zgoda pacjenta na zabieg medyczny, wyd. Dom Organizatora, Toruń 2007.
102.
E. Talbot, H. Ellis, A Case of Developmental Degenerative Insanity, with Sexual Inversion, Melancholia, Following Removal of Testicles, Attempted Murder and Suicide, Journal of Mental Science, 1896, nr 42, s. 341–344.
105.
W. Udobang, “The exorcism was over in 15 minutes but nothing changed” - LGBT life in Nigeria, The Guardian, 21 lutego 2017 r.,
https://www.theguardian.com/gl... (dostęp 30 stycznia 2021 r.).
107.
M. Wolińska, Znachorstwo. Problematyka prawno-kryminalistyczna, Difin, Warszawa, 2018.
110.
World Psychiatric Association, WPA Position Statement on Gender Identity and Same-Sex Orientation, Attraction, and Behaviours, 2016,
http://www.wpanet.org/detail.p... (dostęp 10 stycznia 2021 r.).
111.
Ł. Woźnicki, Prof. Lew-Starowicz przeprasza gejów za leczenie elektrowstrząsami, Wyborcza.pl, 28 lipca 2015 r.,
https://wyborcza.pl/1,75398,18... (dostęp 6 grudnia 2020 r.).
112.
W. Wróbel, A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna, t. 2, Komentarz do art. 117–211a, Beck, Warszawa, 2017.
113.
Załamany Tomek leczył się z homoseksualizmu. Zdradza efekty terapii, Wiadomości Pikio, 21 maja 2017 r.,
https://pikio.pl/zalamany-tome... (dostęp 6 grudnia 2020 r.).
114.
E. Zielińska, Odpowiedzialność zawodowa lekarza i jej stosunek do odpowiedzialności karnej, Wyd. Liber, Warszawa 2001.